لوله کشی ساختمان

لوله کشی

لوله‌کشی ساختمان بخشی از تاسیسات ساختمان است. لوله کشی ساختمان در حال ساخت با لوله کشی به منظور بازسازی ساختمان دو مسئله کاملاً متفاوت است. در ساختمان های نوساز با توجه به اینکه تاسیسات ساختمان از روی نقشه پیش میرود دست سازنده ساختمان در جایگذاری تجهیزات و لوازم بازتر است اما در بازسازی لوله کشی ساختمان با توجه به محدویت های موجود دست مهندس طراح اندکی بسته است. لوله کشی ساختمان به دو قسمت اصلی لوله کشی حمام و دستشویی و لوله کشی  آشپزخانه تقسیم میشود. برای لوله کشی حمام و دستشویی به لوله کشی آب گرم و سرد و فاضلاب نیاز است و برای لوله کشی کابینت آشپزخانه علاوه بر لوله کشی فاضلاب و آب گرم و سرد به لوله کشی گاز نیز نیاز است. البته در بعضی از منازل اتاقی به نام لاندری نیز ساخته شده است که هدف از آن قرارگیری ماشین لباسشویی است. اما در اکثر منازل ایرانی ماشین لباسشویی در آشپزخانه قرار میگیرد که از نظر طراحی معماری و زیبایی شناسی کاری کاملاً غلط است.

لوله‌کشی آب ساختمان به شیوه مهندسی علاوه بر افزایش راندمان فشار آب باعث مصرف بهینه آب و همچنین صرفه جویی در مصرف انرژی میگردد. لوله کشی ساختمان به طور کلی شامل نصب و یا بازسازی لوله های قدیمی ، نصب پکیج و لوله کشی پکیج ، نصب پمپ فشار آب یا پمپ سیرکولار آب گرم ، نشت یابی لوله ، رفع نم و نصب روشویی و نصب کاسه توالت ایرانی یا فرنگی میباشد. چنانچه نوسازی لوله کشی منزل حین بازسازی کلی میتواند منجر به افزایش فشار آب مصرفی و آب شوفاژ شود که این امر راندامان شوفاژ در منزل را افزایش میدهد. از آنجایی که برای لوله کشی داخلی ساختمان معمولاً از لوله فلزی به قطر 2 سانتیمتری استفاده میشود پس از مدتی زنگ زدگی و گرفتگی در لوله فشار آب را بسیار کاهش میدهد. با تعویض و نوسازی لوله کشی ساختمان میتوان در مصرف انرژی و افزایش بازدهی کمک بسیاری کرد.

لوله کشی ساختمان به سه زیر گروه اصلی لوله کشی آب و لوله کشی گاز و لوله کشی فاضلاب تقسیم بندی میشود. هر کدام از این سه گروه اصلی نیازمند دانش و تخصص جداگانه است. در مورد لوله کشی آب اجرای غیر اصولی منجر به کاهش فشار آب و یا بازدهی پایین شوفاژ میشود. در مورد لوله کشی گاز اجرای غیر اصولی منجر به نشت گاز در ساختمان و خطرات ناشی از انفجار میگردد. در مورد لوله کشی فاضلاب اجرای غیر اصولی منجر به تولید بو نامطبوع در فضای ساختمان میشود. به صورتی که آسایش ساکنین را به کلی سلب میکند و رفع بوی بد فاضلاب دستشویی فقط در صورت تخریب کف کلی کف دستشویی امکان پذیر است مخصوصاً برای کاسه توالت های ایرانی.

عوامل موثر در قیمت لوله کشی ساختمان شامل مواردی همچون 1- نوع لوله مصرفی و اتصالات آن 2- متراژ لوله کشی 3- تجهیزات مورد نیاز لوله کشی 4- تخریب 5- اجرت لوله کشی میباشد. به عنوان مثال لوله کشی فاضلاب با لوله پلیکا نسبت به لوله کشی فاضلاب با لوله چدنی ارزانتر است. از آنجایی که اتصالات لوله چدنی فاضلاب با سرب و کنف انجام میشود هم هزینه اجناس و هم هزینه دستمزد اجرای آن بیشتر است. البته امروزه استفاده از لوله چدنی برای وله کشی فاضلاب تقریباً منسوخ شده است.

همچنین بعضی از عوامل ثانویه تاثیرگذار در قیمت لوله کشی ساختمان مانند معماری ساختمان میتواند بر قیمت لوله کشی موثر باشد. برخلاف باور عموم لوله کشی ساختمان به روش مهندسی میتواند منجر به کاهش هزینه ها از طریق بهینه یابی مسیر لوله کشی و در نهایت کاهش قیمت مصالح مصرفی شود. همچنین برخی از کارهای لوله کشی مانند نصب دوش توکار اجرت جداگانه ای دارد که موقع نصب لحاظ خواهد شد.

لوله کشی آب

در اکثر ساختمانهای قدیمی لوله و اتصالات استفاده شده به منظور لوله کشی آب فلزی بوده و لوله های مورد استفاده در لوله کشی فاضلاب از جنس چدن و اتصالات آن از جنس سرب است. امروزه اکثرا لوله ها و اتصالات استفاده شده در لوله کشی آب از جنس پلی پروپیلن و لوله های فاضلاب پلیکا میباشند. لوله های فلزی بدلیل پوسیدگی و زنگ زدگی عمر حداکثر 15 ساله دارند.

در بازار ایران برای لوله کشی آب ساختمان از سه نوع لوله استفاده میشود:

1- لوله پلی پروپیلن که اصطلاحاً به آن لوله PP و به صورت عامیانه به آن لوله سفید پلاستیکی گفته میشود. اتصالات لوله سفید نیز از جنس خود لوله میباشد و توسط اتویی مخصوص لوله کشی آب به لوله جوش میشود. کار با این لوله بسیار ساده است و تقریباً هیچگونه رسوبی در آن نمیگیرد اما اتلاف انرژی در آن بالاست برای لوله کشی آب شوفاژ خیلی توصیه نمیشود. البته در شرایطی که از فوم مخصوص لوله PP استفاده شود میتوان تا حدود زیادی از اتلاف حرارتی لوله جلوگیری کرد. همچنین در برخی از موارد که لوله آب سفید در محیط بیرون ساختمان باشد میتوان از پرایمر لوله گاز به عنوان عایق حرارتی استفاده کرد. اینکار از یخ زدن آب داخل لوله PP در فصل یخبندان جلوگیری میکند.

2- لوله پنج لایه که در دو نوع لوله نیو پایپ و لوله سوپر پایپ در بازار ایران موجود است. اتصالات لوله پنج لایه فلزی از جنس گالوانیزه بوده و توسط ابزار مخصوص و با فشار به لوله متصل میشود. لوله نیو پایپ و لوله سوپر پایپ پنج لایه بسیار منعطف است و برای استفاده در هر مکانی کاربردی است. لوله پنج لایه اتلاف حرارتی بسیار کمی دارد. البته باید در نظر داشت که قیمت اتصالات لوله پنج لایه نسبت به اتصالات لوله سفید اندکی بالاتر است.

3-لوله گالوانیزه که اصلاحاً به آن لوله آهنی آب گفته میشود. امروزه به دلیل قیمت بالای آهن در بازار ایران و همچنین سنگینی و سختی کار با لوله گالوانیزه استفاده از لوله آهنی برای لوله کشی آب تقریباً منسوخ شده است. اتصالات لوله گالوانیزه آب با استفاده از رزوه لوله انجام میشود. برای آببندی بهتر لوله گالوانیزه از نوار چسب تفلون استفاده میشود.

پوسیدگی در لوله آب خود را بصورت نشتی و گرفتگی در لوله آب و در نتیجه به صورت کاهش فشار آب نشان میدهد. لوله های پلی اتیلن هیچکدام از دو نقطه ضعف بالا را در گذر زمان از خود نشان نمیدهد. نقطه ضعف بزرگ لوله های پلی اتیلن در بحث اتصالات آن میباشد. به گونه ای که چنانچه اتصالات این نوع لوله ها که غالباً به روش اتوی حرارتی صورت میگیرد غیر اصولی انجام شود مدت کوتاهی پس از لوله کشی ضعف خود را به صورت نشتی مخصوصاً در لوله های رفت و برگشت شوفاژ نشان میدهد. اکثر کارفرمایانی که لوله کشی ساختمان ( لوله کشی آب ، لوله کشی گاز و لوله کشی فاضلاب ) را به افراد غیر متخصص می سپارند با این مشکل روبرو هستند.

یکی از نکات مهمی که حین بازسازی لوله کشی آب ساختمان باید در نظر داشت این است که از آنجایی که لوله های قدیمی در ساختمان اغلب گالوانیزه میباشد و ما امروزه از لوله PP و یا پنج لایه استفاده میکنیم بحث اتصال ولوله گالوانیزه به لوله جدید مطرح است. در صورت دسترسی بهتر است از محل رزوه لوله گالونیزه به کمک بست یکطرف رزوه لوله جدید را به قدیم متصل کرد. در صورتیکه بنا به هر دلیل امکان دسترسی به محل رزوه نباشد به کمک ماسوره طلایی میتوان لوله گالوانیزه قدیمی را به لوله سفید یا لوله پنج لایه متصل کرد. لازم بذکر است که قیمت ماسوره طلایی نسبت به دیگر اتصالات بیشتر است.

سیستم لوله کشی آب ساختمان با توجه به نوع سیستم گرمایش ساختمان اعم از موتورخانه، پکیج و غیره  انتخاب میشود. امروزه سیستم پکیج بهترین راه حل برای ساختمانهای قدیمی میباشد که توسط آن آبگرم مصرفی و آبگرم شوفاژ تامین میگردد. همچنین ظرفیت مورد نیاز پکیج بر اساس محاسبات مهندسی تاسیسات به راحتی قابل محاسبه است. با خروج لوله های فلزی قدیمی از مدار آب داخلی ساختمان ( به غیر از آبسرد شهری متصل به کنتور آب )  عملاً ارتباط لوله کشی واحد از دیگر واحدها جدا شده و هزینه سوخت مصرفی و تعمیر و نگهداری موتورخانه از عهده صاحب واحد برداشته خواهد شد. در بسیاری از ساختمانهای قدیمی که آبگرم مصرفی از طریق سیستم دیگ موتورخانه تامین میشود انتقال آبگرم به طبقات بالایی ساختمان معمولاً زمان بر است اصطلاحاً شیر آبگرم باید حدود یک تا دو دقیقه باز باشد تا آب گرم شود این مسئله باعث اسراف آب تصفیه شده میگردد و در فصول سرد سال موجب نارضایتی ساکنین میشود.

برای لوله کشی شوفاژ ساختمان از پکیج از دو روش میتوان استفاده کرد:

1- لوله کشی مستقیم آب رفت و برگشت از پکیج به شوفاژ

2- استفاده از جعبه کلکتور آب رفت و برگشت شوفاژ

با توجه به اصول مهندسی استفاده از جعبه کلکتور مصرف انرژی را در ساختمان کاهش میدهد و همچنین آبگرم خروجی پکیج به صورت یکنواخت بین شوفاژ ها تقسیم میشود. البته با توجه به مصذف بالای لوله در روش کلکتوری معمولاً این روش در اکثر ساختمان ها استفاده نمیشود که متاسفانه کار اشتباهی است. در روش لوله کشی مستقیم با توجه به اتصالات زیاد لوله مانند انواع زانو و سه راهی احتمال نشتی و آبدهی وجود دارد که و از آنجایی که لوله رفت و برگشت شوفاژ از کف صورت میگیرد در صورت نشتی در اتصالات هزینه زیادی برای رفع نشتی باید پرداخت شود اما در روش کلکتوری اتصالات در کف حداقل است.

معمولاً در ساختمان های قدیمی در سیستم لوله کشی آب از لوله با جنس لوله گالوانیزه استفاده میشد که اصطلاحاً به آن لوله آهنی میگفتند. لوله کشی آب با لوله گالوانیزه باعث گرفتگی لوله در اثر رسوبات میشود که به مرور مشکل فشار کم آب را مخصوصا در لوله های آبگرم بوجود می آورد. البته در برخی از ساختمان های قدیمی که به روش مهندسی ساخته شده اند. لوله آب از سقف کناف کشیده شده است. استفاده از این روش رسوب گیری لوله گالوانیزه را به حداقل میرساند. فشار بالای آب و همچنین نیروی جاذبه زمین از گرفتگی لوله آهنی در این روش جلوگیری میکند. در برخی از موارد هم علاوه بر لوله آبگرم اصلی ساختمان از یک لوله کمکی استفاده میشد که نقش این لوله افزایش و تنظیم فشار پشت لوله آبگرم بود. به این لوله اصطلاحاً لوله برگشت آبگرم مصرفی میگویند. معمولاً در سر راه اتصال لوله آبگرم مصرفی به لوله برگشت آبگرم یک شیر فلکه وجود دارد. در صورت بستن این شیر فلکه آبگرم مصرفی مستقیم از موتور خانه تامین میشود و شیر برگشت به موتورخانه غیر فعال میشود.

امروزه در لوله کشی آب از لوله ای پلی پروپیلن یا اصطلاحاً لوله سفید پلاستیکی و یا لوله پنج لایه نیو پایپ یا سوپر پایپ استفاده میشود که هیچگونه رسوبی را به خود نمیگیرند. تنها ضعف لوله پلی اتیلن پوسیدگی آن در مقابل نور مستقیم آفتاب است. همچنین در بسیاری از موارد استفاده از یک پمپ آب متناسب با تعداد واحد های ساختمان به راحتی میتواند مشکل فشار کم آب در ساختمان را حل کند. پمپ آب معمولاً در زیر زمین ساختمان و در کنار موتورخانه تعبیه میشود. بهترین روش برای افزایش فشار آب ساختمان این است که ابتدا با پمپ آب به پشت بام منتقل شود سپس آب از پشت بام بین واحدها و توسط نیروی جاذبه زمین توزیع شود. در این روش علاوه بر اینکه فشار آب بسیار زیاد میشود از گرفتگی و ایجاد رسوب در لوله ها جلوگیری میشود.

یکی از مشکلاتی که ساختمان های قدیمی با آن روبرو هستند مشکل دیر گرم شدن آب مصرفی و شوفاژ ها است. با توجه به اینکه در ساختمان های قدیمی آبگرم ساختمان از موتور خانه تامین میشود و فاصله بین شیر آب مصرفی تا موتورخانه زیاد است ابتدا آب داخل لوله باید مصرف شود تا آبگرم از موتورخانه به شیر موردنظر برسد. برای حل این مشکل با استفاده از یک مدار ساده سیرکولار آبگرم به سادگی قابل حل شدن است. در مسیر لوله برگشت آبگرم به موتور خانه یک ترموستات درجه حرارت قابل تنظیم وجود دارد. به محض اینکه درجه آبگرم از درجه دلخواه کمتر شد پمپ سیرکولار شروع به کار مبکند و آب داخل لوله برگشت آبگرم را به داخل دیگ موتورخانه هدایت میکند به صورتیکه به محض باز کردن شیر آب، آبگرم مصرفی در دسترس است.

نصب مدار سیرکولار آبگرم نیازمند دانش فنی و محاسبات مهندسی است در غیر اینصورت سیستم سیرکولار بازدهی لازم را نخواهد داشت و منجر به خرابی سیستم موتورخانه میشود. پمپ سیرکولار در دو مدل پمپ سیرکولار مهره ماسوره ای و پمپ سیرکولار فلنجی تولید شده که برای نصب هرکدام نیاز به مهارت خاصی است. پمپ سیرکولار ساخت کشورهای ایران و چین و ایتالیا در بازار ایران موجود است.

لوله کشی فاضلاب

لوله کشی فاضلاب ساختمان های قدیمی در ایران عمدتاً چدنی است. برای اتصال لوله چدنی فاضلاب به یکدیگر از سرب و کنف استفاده میشود. امروزه از لوله پلیکا برای لوله کشی فاضلاب استفاده میشود. اتصالات لوله پلیکا بوسیله چسب پی وی سی مخصوص به یکدیگر متصل میشوند. همچنین امروزه در بازار ایران اتصالات لوله پلیکا مانند زانویی 90 درجه و 45 درجه و سه راهی سایلنت تولید میشوند. اتصالات سایلنت از شنیده شدن صدای فاضلاب در واحدها جلوگیری میکند. لازم به ذکر است که برای فاضلاب توالت ایرانی و فرنگی از لوله پلیکا 10 و برای فاضلاب حمام و روشویی از لوله پلیکا 8 و برای کفشور از لوله پلیکا 6 میتوان استفاده کرد. در صورت عدم رعایت قطر مناسب لوله فاضلاب پس از مدتی شاهد گرفتگی لوله فاضلاب خواهیم بود.

در مورد بازسازی لوله کشی فاضلاب نیز اتصال لوله پلیکا به لوله های چدنی قدیمی ساختمان مستلزم مهارت خاصی است که در صورت عدم رعایت ضوابط فنی، نشتی فاضلاب محتمل است. یکی از نکات مهمی که حین لوله کشی فضلاب باید در نظر گرفت شیب لوله پلیکا میباشد.

به عنوان یک قاعده کلی شیب لوله فاضلاب باید بیشتر از 2 درصد ( 0.02 ) نسبت به راستای افق باشد. به زبانی ساده تر به ازای هر 10 متر لوله پلیکا فاضلاب سر لوله فاضلاب از زمین باید 20 سانتیمتر فاصله داشته باشد. با یک نسبت تناسب ساده میتوان شیب مستقیم لوله پلیکا فاضلاب را تعیین کرد. همچنین بهتر است خم لوله فاضلاب حداکثر 45 درجه باشد مگر اینکه شرایط اجرایی مانع از این کار شود.

لوله کشی گاز

برای لوله کشی گاز ساختمان بهتر است از لوله مانیسمان یا لوله بدون درز استفاده شود. همچنین اتصالات لوله مانیسمان بدون درز در دو نوع اتصالات رزوه ای و یا اتصالات جوش در بازار موجود است.به عنوان یک توصیه بهتر است که اتصالات لوله کشی گاز به صورت جوشی باشد و پس از اتمام کار حتماً در محل جوش با استفاده از آب و کف بازرسی شود تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود. همچنین لازم است که پس از اتمام لوله کشی گاز از نوار پرایمر استفاده شود تا از خوردگی لوله مانیسمان در مواجهه با سیمان پرتلند و گچ جلوگیری شود. در صورتی که پرایمر کردن لوله گاز سخت بود و دسترسی به آن ممکن نیست میتوان از اسپری رنگ مخصوص خوردگی لوله مانیسمان استفاده کرد. همچنین در محل اتصال لوله گاز به سرشیر گازی حتماً از نوار تفلون استفاده شود. برای لوله کشی گاز داخل ساختمان معمولاً از لوله مانیسمان 2 استفاده میشود. همچنین طبق مبحث هفدهم مقررات ملی ساختمان نصب رگلاتور در مسیر لوله گاز شهری و لوله گاز ساختمان الزامی است. همچنین قرارگیری شیر فلکه باز و بست اصلی گاز داخل واحد باید نزدیک به درب ورودی باشد و به سادگی از هر نقطه خانه قابل رویت باشد. در صورتیکه از باربیکیو گازی در تراس واحد استفاده میشود حتماً باید از باربیکیو مجهز به ترموکوپل استفاده شود.

از آنجایی که لوله کشی گاز داخلی ساختمان تحت فشار میباشد عدم رعایت ضوابط مهندسی در اجرا ( مخصوصاً اتصالات ) و استفاده از لوله های متفرقه و غیر استاندارد منجر به صدمات جبران ناپذیری برای ساکنین خواهد شد. از این رو مشاوره با افراد با دانش و استفاده از مجریان  متخصص لوله کشی گاز بسیار توصیه میشود. از آنجاییکه اتصال لوله گاز به یکدیگر از طریق جوشکاری صورت میگیرد استفاده از متخصص ماهر و حرفه ای الزامیست. به عنوان مثال پس از اتمام جوشکاری لوله گاز زیر و روی لوله را با ماسه نرم پوشانده شود و یک لایه نازک از ملات ماسه سیمان که اصطلاحاً به آن نرمه گفته میشود روی آن کشیده شود تا از آسیب به لوله گاز در فشار جلوگیری شود.

در صورتیکه تنظیم آمپراژ دستگاه جوش برای اتصال لوله های گاز به درستی تنظیم نشود، اتصال از محل جوش به شدت ترد شکن خواهد بود و محتمل ترین ناحیه برای شکست لوله در اثر فشار محیطی بر لوله خواهد بود. در ساختمانهای نوساز لوله کشی گاز ساختمان نیازمند تاییدیه از سازمان آتش نشانی برای دریافت پایان کار میباشد.